Mesut UYAR – SASAM Yönetim Kurulu Üyesi
Siber Zorbalık (cyberbullying) veya Siber Taciz (cyber stalking) olarak geçmektedir.
Siber zorbalık, Teknolojiyi kullanarak bir kişiyi veya hedefi taciz etmek, tehdit etmek, işkence etmek veya aşağılamak için kullandıkları sosyal medya, e-posta, mesajlaşma uygulamaları, kısa mesajlar, forumlar, oyunlar gibi bilgi paylaşımına izin veren çevrim içi ortamlarda yaygın hale gelen ve büyüyen bir sosyal sorundur. Kötü niyetli metinler gönderme, bir kişi hakkında çevrim içi yanlış bilgi yayınlama veya utanç verici fotoğraflar, videolar paylaşma siber zorbalık örnekleridir.
Siber Zorbalığa Maruz Kalma
Kişi internete girdikten sonra öfke veya kaygı duygularını yaşıyorsa siber zorbalığa maruz kaldığının işaretlerindendir.
Sosyal medyada bir başkasının rahatsızlık verici görüntülerini yayınlamak, bir başkası hakkında yalan ya da uydurma haberler yaratmak ve bunları yaymak, bir başkasının özel ya da mahrem bilgilerini sızdırmak, tehdit mesajları yollamak, müstehcen içerik gönderme veya içerikleri kullanarak zorbalık yapmak, hakarete ifadeleri kullanmak, paylaşımlarına kasıtlı olarak sürekli olumsuz yorumlar yapmak, ısrarla takip etmek, hesaplarını ele geçirmek ve bu hesaplardan uygunsuz yayınlar yapmak, Mobil cihazlar aracılığı ile bireylerin görüntülerini izinsizce çekip paylaşmak, doğrulanmamış kimliği belirsiz hesaplardan (Fake – Sahte hesaplardan) taciz etmek, rahatsızlık vermek siber zorbalıktır.
Bir araştırmaya göre Türkiye’deki ebeveynlerin %32’si çocuklarının siber zorbalık kurbanı olabileceğinden korkmakta ve %7’si çocuklarının son 12 ayda en az bir siber zorbalık olayının kurbanı olduğunu söylemekte olduğu; ayrıca araştırmayı gerçekleştiren şirketin yaptığı ankette dünya çapında her 10 çocuktan 6’sının siber zorbalık konusunda endişe duyduğu ortaya çıkarılmıştır (Kaspersky, 2017)
Siber Zorbalığın Geçler ve Çocuklar Üzerinde Etkileri
Siber zorbalık hangi yaş grubunda gözlemlenirse gözlemlensin ruhsal, psikolojik ve duygusal sorunlara neden olabilecek bir durumdur. Özellikle gençler arasında yaşanan zorbalık örnekleri, pek çok gencin hayatını karartmaktadır. Hem Aile büyüklerinin hem de gençlerin dikkatli olması gerekir. Siber zorbalık göz ardı edilmeyecek kadar ciddi bir sorun ve aynı zamanda bazı durumlarda suç teşkil etmektedir. Gençlerin ve çocukların hayatında önemli bir stres kaynağı haline gelmektedir.
Siber zorbalığın gençler ve çocuklar üzerinde ciddi psikolojik etkileri görülmektedir. Duygularının incinmesine, utanmalarına ve korkmalarına neden olur.
Siber zorbalık fiziksel rahatsızlıklara da sebebiyet vermektedir. Strese bağlı olarak karın ağrısı, baş ağrısı, cilt problemleri oluşabilir. Uyku ve yemek yeme alışkanlıklarında da bozukluklar görülebilir.
Siber zorbalık okul hayatında da olumsuz yansımalarında vakitlerini ve enerjilerini tükettiği için onların ders esnasında odaklanma konusunda sorununa neden olmaktadır.
Siber Zorbalığa Maruz Kalındığında Yapılması Gereken Önlemler
İstatistikler siber zorbalığın en büyük mağdurlarının çocuklar (0-18) olduğunu göstermektedir. Sizi rahatsız eden kişiyle iletişiminize son verin ve siber zorbalara yanıt vermeyin. Hesaplarınızı korunaklı hale getirin mümkünse iki yöntemli doğrulama seçeneklerini kullanın ve herkesin erişimine açmayın. Eğer doğrulama yapamıyorsanız, zorbalığa maruz kaldığınız platformlardaki hesaplarınızı silin ya da dondurun. Konum bilgisi paylaşmayı. Konum bilginizi veya adreslerinize ulaşılabilecek resimleri paylaşmaktan sakının. Zorbalık çocuklar ve gençler üzerinde ısrarla devam ediyorsa güvendiğiniz kişilere/ebeveynlerinize durumu anlatın. Eğer ebeveynseniz çocuklarınızla konuşun, güvenli internet kullanımı hakkında bilgi verin, destek olun, takip edin ve gerekirse erişimlerini kontrollü hale getirin. Zorbalığa maruz kaldığınız platformlara gerekli şikayetleri yapın, bu hesapları ya da kişileri bildirin. Zorbalığın sadece sizin başınıza gelen bir sorun olmadığını unutmayın, durumu görmezden gelmeyin ve gerekli önlemleri alın. Tehlike altında olduğunuzu hissediyorsanız resmi makamlara gerekli şikâyetlerde bulunun.
Siber Zorbalık Karşısında Hukuki Yollar
Bilişim hukuku, sayısal bilginin paylaşımını konu alan hukuk dalıdır. İnternetin kullanımına ilişkin yasal çerçeveyi belirleyen internet hukukunu kapsamaktadır.
Bu bağlamda; gizlilik ve ifade özgürlüğü gibi kavramlar da bilişim hukukunu ilgilendirir.
Türk Ceza Kanununda siber zorbalık davranışına uygulanabilecek pek çok hüküm bulunmaktadır: Sanal şiddet uygulayarak bir kimsenin yaşamına son verilmesi halinde kasten insan öldürme, (Madde 81) İntihara yönlendirme (Madde 84), Eziyet (Madde 96), Tehdit (Madde 106), Ayırımcılık (Madde 122), Kişilerin huzur ve sükununu bozma (Madde 123), Hakaret veya sövme (Madde 125), Haberleşmenin gizliliğini ihlal (Madde 132) (Özel yaşamını izlenmesi ve kişinin iletişimine müdahale edilerek içeriğinin alay konusu edilmesi halinde), Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması (Madde 133), Özel hayatın gizliliğinin ihlali (Madde 134), Kişisel verilerin kaydedilmesi (Madde 135), Verileri Yok Etmeme (Madde 138) gibi bir çok ceza kanunu maddesi kapsamına girecek türden siber zorbalık fiilinin oluşabileceğini söylemek mümkün.
Kişisel verilerin kaydedilmesi
(Madde 135) – (1) Hukuka aykırı olarak kişisel verileri kaydeden kimseye bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası verilir.
(2) Kişisel verinin, kişilerin siyasi, felsefi veya dini görüşlerine, ırki kökenlerine; hukuka aykırı olarak ahlaki eğilimlerine, cinsel yaşamlarına, sağlık durumlarına veya sendikal bağlantılarına ilişkin olması durumunda birinci fıkra uyarınca verilecek ceza yarı oranında artırılır.
Verilerin Hukuka Aykırı Olarak Verme veya Ele Geçirme
(Madde 136) – (1) Kişisel verileri, hukuka aykırı olarak bir başkasına veren, yayan veya ele geçiren kişi, iki yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) (Ek:17/10/2019-7188/17 md.) Suçun konusunun, Ceza Muhakemesi Kanununun 236.cı maddesinin beşinci ve altıncı fıkraları uyarınca kayda alınan beyan ve görüntüler olması durumunda verilecek ceza bir kat artırılır.
Siber Zorbalığa Uğrayanların İzlemesi Gereken Yollar
Siber zorbalığa karşı en kolay uygulanabilecek yol Bilişim Teknolojileri Kurumu’na ait olan ALO 166 İnternet Bilgi İhbar Hattı’nı arayıp nasıl bir durumla karşı karşıya olunduğunu bildirmek. Bu hat aranarak karakol veya savcılıklara nasıl ulaşılacağı konusunda da yönlendirme alınabilir. Bunun dışında doğrudan karakollara veya Cumhuriyet Başsavcılığı’na şikayette bulunarak da suç içeren siber zorbalık fiilleri bildirilebilir.
Bir örnek üzerinden anlatmak gerekirse biri sosyal medya platformu üzerinden sizi tehdit ettiğinde en yakın karakola veya Cumhuriyet Başsavcılığı’na doğrudan başvuruda bulunarak şikayetçi olabilirsiniz. Şikayet için yaşananların kısa özetini içeren bir şikayet dilekçesi hazırlamalı ve bu dilekçenin ekinde siber zorbalığı kanıtlayan deliller sunulmalı. Bu deliller ekran görüntüleri ve URL (tarayıcınızda bulunan, site adresinin belirtildiği çubukta yer alan bilgi – www.zorbaligiengelle.org gibi) adreslerinin çıktıları olabilir. Ayrıca bu kişiye karşı yine Cumhuriyet Başsavcılığı’ndan veya Aile Mahkemesi’nden 6284 sayılı kanun kapsamında uzaklaştırma tedbiri alabilirsiniz. Kişilik haklarınızın siber zorbalık nedeniyle etkilendiği durumlarda da Asliye Hukuk Mahkemesi’nden tazminat davası açmanız veya Sulh Ceza Mahkemesi üzerinden kişilik haklarına aykırı paylaşımlara erişimin engellenmesini talep etmeniz mümkün.
Zorbalık fillinin ekran görüntülerini anında almak, yazışma ya da görüntülerin sonradan silinme ihtimaline karşı atılabilecek en iyi adımdır. Savcılığa başvurulduğunda resen IP adresi incelemesi yapılmaktadır. Elinizde ekran görüntüsü veya paylaşımın URL adresi gibi bir delil olmadığı durumda da paylaşımı gören başka insanlar varsa onların tanıklığına da başvurularak sonuç alınabilir.
15 yaşından büyük gençlerin mağdur oldukları suçlarla ilgili olarak şikayet hakkı mevcuttur. 12-15 yaş aralığındaki çocukların ise şikayet hakkını kullanabilmesi bakımından ayırt etme gücünün yetip yetmediğine dair bir rapor alındıktan sonra onların da velileri olmadan şikayetçi olabilmeleri mümkündür.
Siber Zorbalık yapan kişi Bir fiili işlediği sırada 12 yaşından küçük olan çocukların cezai sorumluluğu yoktur. Yani bunlara herhangi bir şekilde ceza kovuşturması yapılmıyor. Ancak bunlar suça sürüklenen çocuklar olduğundan bunlara çocuklara özgü güvenlik tedbirleri yaptırımları uygulanıyor. Danışmanlık tedbiri, sağlık tedbiri gibi…12-15 yaş aralığındaki çocukların tıpkı suçun mağduru oldukları durumdaki gibi yine ayırt etme gücüne sahip olup olmadıkları işledikleri suçun sonuçlarını algılayıp algılayamadıklarına bakılarak, algıladıkları takdirde cezai sorumluluklarının olduğuna karar veriliyor.15-18 yaş aralığındaki çocuklara ise cezai yaptırımlar indirimli olarak uygulanıyor.
___________________________________________________________________________________________
KASPERSKY, 2017, “Çocukları Siber Zorbalıktan Korumanın 5 Yolu”
[1] https://www.kaspersky.com.tr/about/press-releases/2017_cocuklari-siberzorbaliktan-korumanin-5-yolu (Erişim Tarihi: 02.09.2018)
[2] https://www.zorbaligiengelle.org/sikca-sorulan-sorular/ (Erişim Tarihi: 15.03.2023)
[3] https://www.btk.gov.tr/uploads/thesis/burak-cesur-akoz-b-uzm-tezi-5d10d910e20e8.pdf (Erişim Tarihi: 15.03.2023)