Rano MATKARİMOVA – Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Doktora öğrencisi ranomatkarimova37@gmail.com
ÖZET
2022 yılının başında Rusya ve Ukrayna arasında çıkan savaş ve Rusya tarafından işgal edilen toprakların üzerinde yapılan referandum sonucunda, ekonomik, siyasi ve idari bakımdan bir dizi sorunlar ortaya çıkmıştır. Eski SSCB ülkesi olan Ukrayna’nın AB üyeliğine yakınlaşması ve aralarında ılımlı bir ilişki kurulması sürecini Rusya kendine tehdit olarak görmüştür. Uluslararası görüşmelerden bir sonuç alınamayınca iki ülke arasında savaş patlak vermiştir. Bir yıl geçmeden Rusya Devlet Başkanı V. Putin Ukrayna’nın işgal altındaki topraklarında referandumlar yapılacağını ilan etmiştir. Bir dizi referandumun ardından Rusya Federasyonu’na dört yeni bölge — Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri, Kherson ve Zaporozhye bölgeleri dâhil edilmiştir. Resmi belgeler V. Putin tarafından 30 Eylül 2022 tarihinde imzalamıştır. Günümüzde Rusya Federasyonu’nu oluşturan bölgelerin sayısı 85’den 89’a çıkmıştır. Rusya’nın ilhak ettiği bölgeler daha sonra federasyonun bir parçası olacaklar. Bu sancılı süreçte bölgelerin federasyona kabul tarihinden 1 Ocak 2026 tarihine kadar bir geçiş dönemi işleyecektir. Bu bölgeler tartışmalı statüde olduğu için henüz isimleri açıklanmamıştır. Bu makalede, referandum sonuçlarına dayanarak hangi yeni bölgeler Rusya Federasyonu’nun bir parçası olduğu-olacağı değerlendirilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Rusya, Ukrayna, kriz, referandum, uluslararası hukuk, kamu yönetimi
Results of the Referendum: Which New Regions Become Part of the Russian Federation?
Rano MATKARİMOVA
ABSTRACT
As a result of the war between Russia and Ukraine at the beginning of 2022 and the referendum on the territory occupied by Russia, a number of economic, political and administrative issues have emerged. Russia considers the process of bringing Ukraine, the former USSR country, closer to EU membership and establishing a moderate relationship between them as a threat to itself. As a result of the inconclusive outcome of international negotiations, a war erupted between the two countries. Less than a year later, the President of Russia V. Putin declared that referendums would be held in the occupied territory of Ukraine. After a range of referendums, four new regions, Donetsk and Luhansk People’s Republics, Kherson and Zaporozhye were incorporated into the Russian Federation. The official documents were signed by V. Putin on 30 September 2022. Today, the number of regions forming the Russian Federation has increased from 85 to 89. The territories annexed by Russia will later become part of the federation. In this painful process, a transition period will take place from the date of admission of the regions to the federation until 1 January 2026. Since these regions have controversial status, their names have not yet been disclosed. In this article, based on the results of the referendum, it is evaluated which new regions are – will be a part of the Russian Federation.
Keywords: Russia, Ukraine, crisis, referendum, international law, public administration
Giriş
Rusya tarih boyunca uluslararası arenada ekonomik, askeri ve siyasi açıdan büyük güce sahip olmuş ve bu gücü devam ettirmekte olan bir devlettir. 1991’de SSCB dağıldıktan sonra Ukrayna dâhil 15 yeni devlet kendi egemenliğini kazanmıştır. Her ne kadar Bağımsız Devletler Topluluğu na üye olsalar da Rusya’nın bu topraklarda siyasî etkisi bilinen bir gerçektir.
2022 yılı başlarında başlayan Ukrayna – Rusya arasındaki savaş Ukrayna’yı idarî ve siyasî açıdan çok olumsuz etkilemiştir.
Ruslar ile Ukraynlar ortak tarih ve kültüre sahip iki slav ulustur.
30 Eylül 2022 tarihinde Rusya’nın işgal etiği dört bölgede referandum yapılmıştır. Aslında Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri ile Zaporozhye ve Kherson bölgeleri Dombass diye adlandırılan bölgenin parçalarıdır. Donbass Cumhuriyeti ise 2014’ten beri Rusya’nın bir parçası haline gelmişti. Daha önce Rusya Federasyonu 85 bölgeden oluşurken referandum yapıldıktan sonra 89 bölgeye sahip olmuştur. Rusya’nın ilhak ettiği bu bölgeler daha sonra federal eyaletin bir parçası olacaklar. Bu bölge tartışmalı statüde olduğu için henüz ismi açıklanmamıştır.
2014 yılından sonra Ukrayna’ya bağlı olan Kırım aynı yolla Rusya Federasyonun parçası haline gelmişti.
HANGİ YENİ BÖLGELER RUSYA FEDERASYONU’NUN BİR PARÇASI OLDU?
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukrayna’dan referandumlar sonucunda ayrılan bir dizi bölgeye ülkeye katılma konusunda törenle resmî anlaşmalar imzalamıştır. Cumhurbaşkanlığı basın sekreteri Dmitry Peskov, Donetsk Halk Cumhuriyeti, Luhansk Halk Cumhuriyeti, Kherson ve Zaporozhye bölgeleri Rusya Federasyonu’nun egemen bölgesi olacağını daha önceden belirtmişti. Referandumdan sonra birlik devleti antlaşması onlar için de geçerli olmuştur. Kremlin’de düzenlenen törenle, Rusya Federasyonu’na yeni bölgelerin kabulüne ilişkin dört ayrı anlaşma imzalanmıştır. Toplamda, bu bölgelerde 8 milyondan fazla insan yaşamaktadır ve Rusya kendi yüzölçümünün % 0,6 sı yani 108 840 kilometrekarelik bir alana daha yayılmıştır.[1]
Ayrıca Kremlin, federasyona yeni dâhil olan bölgelere karşı yapılacak olası saldırıların aynı zamanda Rusya Federasyonu’na yapılmış bir saldırı olarak değerlendirileceğini ilan etmiştir.
Referandum sonuçları
Rusya Federasyonu’na katılma oylamaları, Rus tarihi için benzeri görülmemiş bir yaptırım baskısı ve Batı’nın referandum sonuçlarının tanınmayacağına dair kategorik ifadeler zemininde gerçekleşmiştir. Böylece, NATO ülkeleri, Donetsk Halk Cumhuriyeti, Luhansk Halk Cumhuriyeti, Zaporozhye ve Kherson bölgelerinde referandumların hazırlanmasını bile kınadıkları ortak bir bildiri yayınlamışlardır. G7 ülkeleri de oylama sonuçlarının tanınmasının reddedilmesine çağrıda bulunmuştur. Bununla birlikte, Rusya ve bir dizi başka ülkeler, oylama sonuçlarını objektif olarak kabul etmiş ve referandumlar geçerli sayılmıştır. Sonuç olarak, nüfusun çoğu Rusya Federasyonu’nun parçası olmak için oy kullanmıştır. Böylece, Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin Rusya Federasyonu’na katılması için seçmenlerin% 99.2’si, Luhansk Halk Cumhuriyeti’nin nüfusunun% 98,4’ü, Kherson bölgesinde nüfusun %87,5’i ve Zaporozhya’da % 93,1’i katılmaktan yana oy kullanmıştır.[2]
Rusya Federasyonu’nun Yeni Bölgeleri
Donetsk Halk Cumhuriyeti
Nüfus: yaklaşık 2,2 milyon kişi
İdari Merkez: Donetsk
Güneybatı ve batıdaki Donetsk Halk Cumhuriyeti, Dnipropetrovsk ve Zaporozhye bölgeleriyle, kuzeybatıda Kharkiv bölgesi ve kuzeydoğuda Luhansk bölgesi ile sınırdaştır. Rusya ile toprakları güneydoğuda sınırlanmıştır – Orada Rostov bölgesi ile sınır halindedir. Güney kesiminde cumhuriyetin Azak Denizi’ne erişimi vardır.
Donetsk Halk Cumhuriyeti, idari olarak Amvrosievsky, Novoazovsky, Starobeshevsky, Telmanovsky, Şahtersky ilçelerinden oluşmaktadır.
Bunlara ek olarak cumhuriyet ayrıca 13 kent konseyine ayrılmıştır: Donetsk, Debaltsevsky, Dokuchaevsky, Gorlovsky, Enakievsky, Zhdanovsky, Kirovsky, Makeevsky, Snezhnyansky, Torezky, Khartsyzky, Şahtersky, Yasinovatsky.
Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin ana değeri endüstridir: Metalurji, madencilik ve ağır sanayi için hem kömür hem de diğer madenler çıkarılmaktadır. Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin sanayi işletmelerinin çatışmalar sırasında ciddi şekilde hasar gördüğünü de belirtmek gerekir. Ancak Rusya Federasyonu Başbakan Yardımcısı Marat Khusnullin’in daha önce belirttiği gibi, bölgeyi restore etmek sadece üç yıl alacaktır.
Luhansk Halk Cumhuriyeti
Nüfus: yaklaşık 1,5 milyon kişi
İdari merkez: Luhansk
Rusya Federasyonu’na katılmadan önce, Luhansk Halk Cumhuriyeti aslında bir sınır bölgesiydi. Doğu ve güneyde Rusya’nın Belgorod, Voronezh ve Rostov bölgeleriyle, batıda, güneybatıda ve kuzeyde – Donetsk ve Kharkov bölgeleriyle sınır komşusudur. Luhansk Halk Cumhuriyeti’nin Donetsk’ten farklı olarak denize erişimi yok.
İdari açıdan bakıldığında, Luhansk Halk Cumhuriyeti’nin toprakları 6 bölgeye ayrılmıştır: Antrasit Bölgesi, Krasnodon bölgesi, Lutuginsky bölgesi, Perevalsky bölgesi, Sverdlovsk bölgesi, Slavyanoserbk bölgesi.
Cumhuriyet üç şehir idaresi (Krasnodon, Antrasita ve Sverdlovsk) ilçeleriyle birleşmiştir. Aynı zamanda Luhansk, Alchevsky, Antrasitovsky, Bryansk, Kirovsky, Krasnodon, Krasnoluchsky, Pervomaysky, Rovenkovsky, Sverdlovsky, Stakhanovsky’den oluşan 11 kent konseyine ayrılmıştır.
Ekonomik açıdan bakıldığında, Luhansk Halk Cumhuriyeti imalat sanayii için ilgi çekicidir: 2014 yılında Ukrayna’dan fiilen ayrılmadan önce, Luhansk Halk Cumhuriyeti’nin ülke ekonomisine katkısı Brüt Bölgesel Hasıla’nın %3,6’sıydı.
Kherson Bölgesi
Nüfus: yaklaşık 1 milyon kişi
İdari Merkez: Kherson
Bölgenin toprakları güneybatıda Karadeniz ve güneydoğu tarafında Azak Denizi tarafından yıkanmaktadır. Kuzeyde Kherson bölgesi Dnipropetrovsk, doğuda Zaporozhye, batıda Nikolaev ve güneyde Kırım ile sınırlanmıştır. Coğrafi konumun ana özelliği, Azak-Karadeniz havzasına ve Dinyeper su yoluna ulaşımıdır. Buna ek olarak, Kherson bölgesi Azak ve Karadeniz’de 19 adadan ve Dinyeper Nehri’nin deltasında yaklaşık 30 adadan oluşmaktadır.
Kherson bölgesi idari olarak 5 bölgeye ayrılmıştır: Berislavsky, Geniçesky, Kakhovsky, Skadovsky, Khersonsky.
İlçeler sırayla kentsel yerleşim ve kırsal birleşik yerleşim alanlarına ayrılmıştır. Kherson bölgesi sadece ekonomik olarak değil, coğrafi olarak da çok değerlidir. Büyük suyollarına erişim, deniz ve nehir taşımacılığının yanı sıra iç turizmin gelişmesi için otomatik olarak büyük fırsatlar sunmaktadır.
Zaporozhye Bölgesi
Nüfus: yaklaşık 1,7 milyon kişi
İdari merkez: Zaporozhye
Batıda Zaporozhye bölgesi Kherson bölgesi, kuzeyde Dnipropetrovsk bölgesi, doğuda Donetsk bölgesi ile sınırlanmıştır, güneyde Azak Denizi’ne erişimi vardır.
Kherson bölgesi gibi Zaporozhye bölgesi de 5 ilçeye ayrılmıştır: Melitopolsky, Vasilievsky, Berdyansky, Zaporozhye, Pologovsky.
İlçeler sırayla kentsel yerleşim ve kırsal birleşik yerleşim alanlarına ayrılmıştır. Zaporozhye bölgesi ağır madenler açısından son derece değerlidir. Kendi topraklarında demir ve demir dışı metalurji endüstrileri, otomobil ve uçak üretimi de dâhil olmak üzere ağır sanayi tesisleri vardır. Bu bölgede petrokimya ve ilaç endüstrileri gelişmiştir. Buna ek olarak, bu bölge Zaporozhye nükleer santralinin varlığı nedeniyle önemli bir enerji merkezidir.
Melitopol şehri, geçici olarak Rusya içindeki Zaporozhye bölgesinin idari merkezi rolünü üstlendi.
Törenin düzenlenmesinden ve sözleşmelerin imzalanmasından sonra, bu dört bölge resmen Rusya Federasyonu’nun bir parçası halinde egemen topraklar olarak kabul edilmiştir.
Devlet Duması, Donetsk Halk Cumhuriyeti, Luhansk Halk Cumhuriyeti, Kherson ve Zaporozhye’den Devlet Duma’sında yer alma şartlarını taşıdığını açıklamıştır. Birleşik Rusya Fraksiyonu’nun ilk başkan yardımcısı Dmitry Vyatkin’in TASS’a söylediği gibi, bu bölgelerden milletvekilleri 2026’dan önce Duma’ya giremez.[3] Geçen yıl seçimler yapılmıştı. Seçimle Rusya’da beş yılda bir yapılır. Bir sonraki seçimler 2026’da olacak. Yani, artık tek üyeli seçim bölgelerinin şemasını değiştirmeden, seçim yapmadan yeni bölgelerde milletvekili seçmek imkânsız.
Sonuç
Referandumların sonuçları ve Başkan V. Putin’in kararı, Rusya’nın bu topraklarda atacağı adımlara, onları ne kadar etkin yönetebileceğine bu da sırasıyla, üç faktöre bağlıdır. Birincisi güvenlik, ikincisi ekonomi, üçüncüsü ise bu bölgelerin Ruslaştırılmasıdır.
Güvenlik faktörü, hükümetin sakin çalışması ve bütün Rus toplumunun yaşamının normalleşmesi için bölgede ki yerel milliyetçi Ukrayn örgütlerin bastırılması şarttır. Güvenlik için ayrıca, Ukrayna’nın eski bölgelerinin idari sınırları içinde Rusya Federasyonu devlet sınırının netleşmesi gerekmektedir. Bu son derece önemli ve zaman alıcı bir iştir, çünkü Rusya tarafından bakarsak şu anda sınırlar sadece siviller için değil, aynı zamanda sabotaj grupları, her türden haydutlar ve Ukrayna Silahlı Kuvvetleri için de şeffaftır.
Ekonomik hayatın bir meselesi olarak bölgelerin yönetilebilirliği, Rus mevzuatına mümkün olan en hızlı uyum ve Rus üretim zincirlerine yeni bölgelerin dâhil edilmesi. Aynı zamanda bu bölgelerden üreticiler için Rus pazarlarının açılması da gereklidir.
Ruslaştırma sürecinde yeni bölgelerin Rus devletinin bileşenlerinin normal parçası durumuna dönüşümünü anlıyorum. Bu çok yüzlü bir sorun. Eğitim kurumlarını pedagojik kadrolarla desteklemek, medyadaki durumları değiştirmek! Ukrayna’dan boşalan yerleri doldurmak gerekiyor. Rus kültür merkezlerine odaklanarak kültürel yaşamı yeniden biçimlendirmek için eğitimde Rus standartlarını uygulamak gerekmektedir. Bu çok ince ve ruhsal bir ayardır.
Ayrıca dünyada çoğu ülkeler Kazakistan dâhil, Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri ile Kherson ve Zaporozhye bölgelerinin Rusya Federasyonu’na katılma kararına karşı çıkmıştır. Post Sovyet Ülkeler için durum aynı değil, sessiz kalmayı tercih etmektedirler. ABD ve AB ülkeleri gibi karşı çıkamamaktadırlar. Yine de BDT ülkeleri ne kadar bağımsız olursa olsunlar diplomasi de Rusya’nın tesirinden kurtulamamışlardır.
Her ne kadar süreç bu şekilde devam etse de Rusya’nın Uluslararası hukuku resmî ve gayri resmi yollarla alenen çiğnediğini eklemek isterim.
Son sekiz yıldır Rusya’nın Batı’ya karşı 1990’lardan beri yürüttüğü ılımlı politikadan vazgeçtiğini, tamamen bağımsız kendi ekonomik, stratejik ve siyasî politikasını uyguladığını da belirtmek gerekir. Bunda Rusya’nın ulusal çıkarlarının söz konusu olduğu da yadsınamaz.
Dipnot: Durum sürekli güncellendiği için gelişmeler sonraki makalelerin konusudur.
Kaynakça:
https://www.nato.int/cps/ru/natohq/topics_37750.htm
[1] Итоги референдумов: какие новые области вошли в состав РФ. https://fedpress.ru/article/3108362
[2] BFM.RU Итоги референдума: абсолютное большинство проголосовало за вхождение в состав России. https://www.bfm.ru/news/509736
[3] Депутаты от новых регионов могут появиться в Госдуме не раньше 2026 года. МОСКВА, 29 сентября. ТАСС. https://tass.ru/politika/15905553?utm_source=google.com&utm_medium=organic&utm_campaign=google.com&utm_referrer=google.com