Twitter Facebook Linkedin Youtube

STRATEJİK VE ENERJİK ÜLKE: TÜRKMENİSTAN

Cesurhan TAŞ

Cesurhan TAŞ

Enerji kaynakları bakımından zengin Orta Asya Bölgesinin önemli ülkelerinden birisi Türkmenistan’dır. Hazar Denizine kıyısı bulunan Türkmenistan’ın kuzeyinde Kazakistan, doğusunda Özbekistan, güneyinde İran ve Afganistan yer almaktadır. 2015 yılı verilerine göre  nüfusu 5.373.502 kişi olan Türkmenistan’ın, topraklarının % 3.5’i tarım alanı, % 17’si otlak, kalanı ise ya kısmen otlak olarak kullanılabilen çöl veya tamamen çöldür. Türkmenistan sulanabilir vahalarda yoğun tarıma, hatırı sayılır petrol kaynaklarına ve dünyanın 6.büyük doğal gaz rezervlerine sahiptir.

Dünyanın en güzel atı kabul edilen Ahal Teke atları Türkmenlere aittir. Bu muhteşem atların renkleri kara da olsa gün ışığında mermer gibi parlamaktadır.

Türkmenistan, 1991 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanmıştır. 1995 yılında, Birleşmiş Milletlerin (BM) genel kurulunda yapılan oylama sonucunda daimi tarafsızlık statüsü elde etmiştir.

Türkmenistan Orta Asya Bölgesinin hızla gelişen ve kalkınan ülkesidir. Türkmenistan hükümeti, ekonomik büyümenin sürükleyici gücü olan petrol ve doğalgaza dayalı enerji sektöründe, özel girişimcileri destekleyerek ithalatı ikame eden ve ihracatı teşvik eden politikalara öncelik ve önem vererek Türkmenistan’ı cazip bir ülke haline getirmeye çalışmaktadır. Asya Kalkınma Bankası verilerin göre büyüme en çok hizmetler sektöründe yaşanmaktadır. Hizmetler sektörü 2016 yılının ilk altı ayında %12,3 oranında büyümüştür. Ulaştırma alanında %9,9, ticarette %16, tarımda %6,9, sanayi %2,1 ve inşaat %4,4 oranında büyüme kaydedilmiştir.

Türkmenistan, 2000 yılında Asya Kalkınma Bankasına üye olarak kalkınma çabalarına teknik ve finansal destek temin etme imkânına kavuşmuştur. Bu tarihten itibaren Asya Kalkınma Bankası Türkmenistan’ın ekonomisinin çeşitlendirilmesine ve bölgesel ticaretteki payının yükseltilmesine katkıda bulunmaktadır. Türkmenistan’ın sahip olduğu zengin enerji kaynakları ve bulunduğu stratejik konumdan hareketle Asya Kalkınma Bankası, ülkenin ulaştırma ve enerji sektörlerini, bölgesel işbirliğini besleyecek şekilde altyapı projeleri ile desteklemektedir.

Türkmenistan’ın Asya Kalkınma Bankası ile imzaladığı Ortaklık Geçici Strateji Belgesi doğrultusunda hazırlanan 2016-2017 yılları Ülke Faaliyetleri İş Planında öncelik verilecek alanlar enerji ve ulaştırma olarak belirlenmiş ve bu kapsamda politika belirleme ve danışmanlık destekleri sağlanmıştır. Proje düzeyinde desteklerin ise özel sektörün teşvik edilmesi, bilgi paylaşımı ve kapasite geliştirme bileşenlerini de içerek şekilde sürdürülmesi beklenmektedir.

Benzer şekilde Türkmenistan, bölgesel iktisadi kalkınma ve işbirliği programlarına da dâhil olmuştur. Orta Asya Bölgesel İktisadi İşbirliği Programı, (CAREC) 11 Orta Asya ülkesinin katılımı ile oluşturulan ve 6 uluslararası kurum/kuruluş (Asya Kalkınma Bankası, Avrupa Altyapı Ve Kalkınma Bankası, Uluslararası Para Fonu, İslam Kalkınma Bankası, Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı) tarafından desteklenen bir programdır. Bu program ile yoksulluğu azaltmak, gelişmeyi hızlandırmak üzere ve işbirliği suretiyle kalkınmayı teşvik etmek için Afganistan, Azerbaycan, Çin Halk Cumhuriyeti, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Pakistan, Tacikistan, Özbekistan ve Türkmenistan yakın işbirliği içine girmektedirler. Bu programın uzun vadeli vizyonu ise “iyi komşular, iyi ortaklar, iyi umutlar”dır. Yani, Türkmenistan ve komşuları aynı zamanda biri diğerinin ortağı ve gelecek umudu olacak şekilde bu program etrafında biraraya gelmişlerdir.

Doğu’da Japonya ve Çin’in, kuzeyde Rusya Federasyonunun, güneyde Hindistan ve Pakistan’ın hızlı bir ekonomik büyüme yakalamaları, CAREC ülkelerine, yoksulluğu azaltma ve daha yüksek bir iktisadi gelişme düzeyi yakalama konularında ticaret ve alışverişin merkezi olma fırsatı vermektedir. CAREC, Orta Asya ülkeleri ile civarındaki ülkelere, ulaştırma, enerji, ticaret politikaları ve ticaret kolaylıkları gibi 4 temel öncelik alanında bölgesel işbirliği yoluyla geniş potansiyellerini gerçekleştirme imkânı sağlamaktadır.

Türkmenistan’ın ekonomik gelişmesi, büyük oranda petro-kimya ve türevi sektörlere bağlıdır.2009 yılındaki başarılı doğal gaz ihracatını çeşitlendirme politikasının sonucu olarak Çin, Türkmenistan’ın en büyük ihracat pazarı olmuştur. Orta vadeli planlamalara göre Çin ve uzak doğu ülkelerine doğal gaz ihracatının daha da artacağı beklenmektedir. Rusya’ya olan doğal gaz ihracatı ise transit fiyatlama tartışmaları yüzünden azalma eğilimindedir. İran’a doğal gaz ihracatı ise sınırlı düzeydedir. Bu bağlamda, Çin’e planlanan üçüncü boru hattı ve Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan (TAPI) boru hattı projelerinin gerçekleştirilmesi halinde doğal gaz ihracatı kapasitesi ikiye katlanacaktır.

Pazarları çeşitlendirme çalışmalarına rağmen Türkmenistan’ın ihracatı artan bir şekilde tek bir pazara, Çin pazarına bağımlı duruma gelmiştir. Ayrıca ihracatın tek bir ürüne, doğal gaza bağlı olması, küresel fiyat dalgalanmaları karşısında Türkmenistan ekonomisini daha kırılgan hale getirmektedir. 2009 yılında Rusya’ya olan Türkmen doğal gazının kesilmesi ve hemen arkasından küresel gaz talebindeki düşme, Türkmen ekonomisinin gaz ihracatına olan ağır bağımlılığını net bir şekilde ortaya koymuştur. Bu sorunun bir yansıması olarak 2015 yılına kadar elektrik, doğal gaz ve suyu halkına bedava veren Türkmenistan, küresel piyasalardaki gaz fiyatlarının keskin düşüşü sebebiyle kısmen iktisadi sıkıntı yaşamış ve bu tarihten itibaren söz konusu ürünlerin halka bedelsiz olarak verilmesini durdurmuştur.

Genel olarak bakıldığında Türkmenistan’da en karlı yatırım alanları, petrol ve gaz, tarım ve inşaat sektörleri olarak görünmektedir. Türkmenistan hükümeti, ulusal kimya ve petro-kimya sanayisini geliştirmek suretiyle ekonomiyi çeşitlendirmek amacına yönelik yabancı yatırım ve teknoloji arayışını sürdürmektedir. Başkan Gurbanguly Berdimuhammedov’un her eve, okula ve çocuk kreşine internet erişimi sağlama politikası sonucu Türkmenistan iletişim sektörünün görünürlüğü yükselmiştir.

Ekim 2006 tarihinde, Türkmenistan Hükümeti, 2007-2030 yılları için Petrol Ve Gaz Kalkınma Planını kabul etmiştir. 2007 yılından beri, Türkmenistan Devlet Başkanı Berdimuhammedov, kambiyo oranlarını basitleştirme, petrole verilen sübvansiyonları düşürme, internete erişimi geliştirme, ülkenin enerji kaynakları üzerinde bağımsız denetim isteme, Hazar Denizi kenarında özel turizm bölgesi oluşturma gibi sınırlı ama olumlu iktisadi reformlar gerçekleştirmiştir.

Mayıs 2010 tarihinde Türkmenistan Hükümeti, 2011-2030 Türkmenistan Ulusal Sosyo- Ekonomik Kalkınma Programını kabul etmiştir. Bu program ile ekonominin çeşitlendirilmesi, rekabetin yükseltilmesi, ileri düzeyde piyasa ve yapısal reformların gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. Program ayrıca, küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) özelleştirilmesini de içermektedir.

Tüm bu olumlu gelişmelere ve orta-üst gelir düzeyine sahip olmasına rağmen Türkmenistan halen geçiş döneminin başlarında sayılır. Kamu sektörü Türkmenistan’da sürükleyici sektör konumunu halen korumaktadır. Ekonomik karar alma mekanizmaları, yüksek düzeyde merkezi olma durumu muhafaza etmektedir. Zengin doğal kaynakların varlığı, fiyat ve ticaretin serbestleştirilmesi, özelleştirme, düzenleyici ve denetleyici kurumlar oluşturma gibi ilk nesil reform ihtiyaçlarının görmezden gelinmesine yol açmamalıdır. Örneğin, Türkmenistan’da özel kişilerin arazi sahibi olması yasaktır. Sadece, kurucu Devlet Başkanı Saparmurat Türkmenbaşı döneminde yaklaşık 100 çiftçiye arazi devri yapılmıştır. Bu çiftçiler kendilerine devredilen araziyi satamamakta, ancak çocuklarına miras yoluyla devredebilmektedirler.

Son değerlendirme itibarıyla Türkmenistan’a bakıldığında, Orta Asya’ya açılan stratejik konumu, sahip olduğu enerji kaynakları ve uluslar arası transit yolların kesişim noktasında yer alması sebebiyle büyük bir öneme sahip olduğu kolaylıkla görülebilir. BM tarafından kabul edilen “Daimi Tarafsızlık” statüsü çerçevesinde bölgesel ve küresel çatışmalarda taraf olmayacağı garanti altına alınan Türkmenistan, yıllar içinde elde edilen gelirin adil paylaşımı, huzur ve refahın daha da yükselmesi ile Orta Asya Bölgesinin parlayan yıldızı ve cazibe merkezi olma durumunu daha da pekiştirecektir.

.

Cesurhan TAŞ

Yazarın diğer yazıları için tıklayınız.

sahipkiran Hakkında

Sahipkıran; 1 Aralık 2012 tarihinde kurulmuş, Ankara merkezli bir Stratejik Araştırmalar Merkezidir. Merkezimiz; a) Türkiye Cumhuriyeti’nin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü savunan; ülkemizin her alanda daha ileri gitmesi ve milletimizin daha müreffeh bir hayata kavuşması için elinden geldiği ölçüde katkı sağlamak isteyen her görüş ve inanıştan insanı bir araya getirmek, b) Ülke sorunları, yerel sorunlar ve yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızın sorunlarına yönelik araştırma ve incelemeler yaparak, bu sorunlara çözüm önerileri üretmek, bu önerileri yayınlamak, c) Tespit edilen sorunların çözümüne yönelik ulusal veya uluslararası projeler yürütmek veya yürütülen projelere katılmak, ç) Tespit edilen sorunlar ve çözüm önerilerimize ilişkin seminer ve konferanslar düzenleyerek, vatandaşlarımızı bilinçlendirmek, amacıyla kurulmuştur.

Yorum Ekleyebilirsiniz


%d blogcu bunu beğendi: