Petrol ve doğalgaz rezervleri bittiği zaman ne olacak? Enerjiyi nasıl bir gelecek bekliyor? Türkiye’nin enerji geleceği hep mi karanlık? Yoksa az da olsa bir umut ışığı var mı? Toryum ülkemiz için umut ışığı olabilir mi? Toryum madeni hakkında ne biliyoruz?
Enerji piyasası gündemini bu ve buna benzer sorular meşgul ediyor. Bu konulardan biri olan toryum hakkında bilinmeyenler, bilinenlerden çok daha fazladır.
Ülkemizin gelecek yıllarda enerji ihtiyacının bir bölümünü karşılamaya aday madenlerden biri olan toryumu biraz daha yakından tanıyıp, daha sonra da bugüne kadar toryumun nükleer enerji sektöründe kullanımını ve hakkında yapılan çalışmaları inceleyelim.
Bilindiği gibi ülkemiz petrol ve doğalgazdan yoksun bir ülke olduğu için enerji ithaline ihtiyaç duyuyor. Bunun da ülke ekonomisine büyük zararları oluyor. Bu zararları en aza indirmek için çeşitli çalışmalar yapılıyor. Bu çalışmalar kapsamında toryum madeni, ilerleyen yıllarda yaramıza merhem olabilir.
Toryum, kurşun renginde, havada bozulmaz, atom enerjisi kaynağı olarak kullanılan radyoaktif bir elementtir ve uranyum gibi nükleer enerji hammaddeleri kapsamına girmektedir. Toryum, yakıt döngüsünde uranyumdan daha az plütonyum ve diğer trans uranyum elementleri ürettiğinden, nükleer santrallerin en temiz yakıtı olarak kabul edilir. Çevreye daha az zarar vermesi açısından da ileride nükleer reaktörlerde uranyum yerine kullanılması düşünülmektedir.(1)
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu verilerine göre toryum madeni, nükleer enerji dışında şu alanlarda kullanılmaktadır;(2)
Yüksek sıcaklıklarda magnezyumun direncini artırmak amacıyla alaşımlarda,
Elektronik cihazlarda ve aydınlatmada tungsten filamanların kaplanmasında,
Yüksek ısıya dayanıklı potaların yapımında,
Yüksek kaliteli kamera merceklerinde,
Nükleer teknolojide kullanıldığı bilinmektedir.
Japonya’da 2011 yılında gerçekleşen tusunami felaketi ve sonrasında Fukuşima Nükleer Santrali’nde oluşan radyoaktif sızıntı, tüm dünyanın nükleere olan bakış açısını değiştirdi. Birçok ülke, mevcut nükleer santrallerini kapatıp yenilenebilir enerjilere daha fazla ağırlık verme kararı aldı. Nükleer santrallerden vazgeçmeyen bazı ülkeler ise santrallerde kullanılmak üzere uranyumdan daha az tehlikeli toryuma yönelmeye başladılar. Toryumun uranyumdan daha az nükleer tehlike içermesi, bazı ülkelerin toryumla çalışan nükleer santral yapımı için projeleri hızlandırdı. ABD, Çin, Norveç, Kanada ve Hindistan gibi ülkeler, toryumun elektrik üretiminde kullanılabilmesi için projeler geliştirmekteler.(3)
Hindistan, toryumla çalışan santraller konusunda dünyada en büyük ilerlemeyi sağlayan ülkedir. Hindistan’ın çok zengin toryum kaynaklarına sahip olması ve bu elementle elektrik üretmeyi başarması durumunda hammadde sıkıntısını tamamen aşacak olması, bu ilerlemelerindeki en büyük etkendir. Çin’de de ülkenin tüm elektrik ihtiyacını tam 20 bin yıl boyunca karşılamaya yetecek kadar toryum rezervi olduğu iddia edilmektedir.(3)
Türkiye’de Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından geçmiş yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda Eskişehir- Sivrihisar-Kızılcaören yöresindeki nadir toprak elementleri ve toryum kompleks cevher yatağında 380.000 ton görünür rezerv tespit edilmiştir. Ayrıca Sivrihisar cevher yatağında, Yaylabaşı ve Kocayayla bölgelerinde yeterli sayıda sondaj yapılamadığından bu bölgelere ait kesin rezerv tespiti mevcut değildir. Bu bölgelerle birlikte, Kuluncak, Hekimhan, Malatya, Felahiye, Kayseri ile Sivas ve Diyarbakır il sınırları içinde rastlanan toryum yataklarında gerekli çalışmaların yapılması sonucunda, Türkiye’nin toryum rezervinin artacağı tahmin edilmektedir. Bulunan ve araştırılmakta olan toryum yatakları ile Türkiye’nin, dünyanın en büyük toryum rezervine sahip ülkelerden biri konumunda olduğu söylenebilir. Ancak, söz konusu sahadaki toryumun zenginleştirilmesiyle ilgili teknolojik çalışmalar devam etmektedir.(4)
Türkiye’deki toryum rezervinin değerinin, 120 trilyon dolara kadar çıkabileceği ve sadece Isparta’daki rezervlerin 100 yıllık elektrik ihtiyacımızı karşılayabileceği tahmin edilmektedir. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN) Bilim Komitesi Üyesi Prof. Dr. Saleh Sultansoy, toryumun ülkemiz açısından potansiyelini şöyle değerlendirmektedir:(5)
“2030 yılında gelişmiş ülkeleri seviyesine çıkabilmek için en az 100 gigavatlık ek güç kurulması şart. Yılda 50 ton toryum ile 50 gigavat enerji üretilebilir. Bu miktar Türkiye’nin toryum rezervinin on binde birinden bile daha az. Fransa, enerjisinin yüzde 85’ini nükleer santralden karşılarken, biz yıllardır bu santrallerin kurulup kurulmamasını tartışıyoruz.”
Konunun öneminin farkında olan Enerji Bakanlığı, toryum konusunda çalışmalar yapmaktadır. Bu bağlamda Toryum Çalışma Belgesi adıyla bir belge yayınlanmış ve toryum konusunda yapılacaklara dair bir yol haritası çizilmiştir. Ancak toryum tabanlı bir enerji üretimi için, yüksek yatırım ve işletme maliyeti gerektiren tesislerinin kurulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bütün bu tesislerin her biri de günümüz şartlarında ekonomik olmadığı için günümüzde toryumla çalışan ticari ölçekli bir nükleer santral bulunmamaktadır. Toryum tabanlı yakıt çevriminin ekonomik olması ancak çok sayıda santrali kapsayan bir nükleer programla mümkün olabilecektir. Bunun sonucu olarak da toryumun enerji hammaddesi olarak tüketimi, bugün için yok denecek düzeydedir. Toryuma dayalı nükleer santralların henüz ekonomik boyutta devreye girmemeleri nedeniyle, toryum, halen sırasını bekleyen bir nükleer yakıt hammaddesi durumundadır.(6) Bu nedenle ülkemizde bulunan toryumun mamul veya maden olarak satışı henüz söz konusu değildir. Ancak ülkemizde mevcut olan toryum cevherinin nadir toprak elementlerinden ayrılması ve yan ürün olarak kazanılmasına yönelik araştırma ve geliştirme çalışmalarına devam edilmektedir.
Enerji Bakanlığı’nın Toryum Çalışma Belgesine göre dünyada toryumun giderek önem atfedilmesine sebep olan diğer hususlarda şu şekilde sıralanabilir.(7)
1- Dünya uranyum rezervlerine nazaran toryum rezervleri 3-4 kat daha fazladır. Bu, toryumun enerji üretimi açısından stratejik önemini göstermektedir. İnsanlığın enerji gereksinimini binlerce yıl karşılamaya yetecek toryum rezervi dünyada mevcuttur.
2- Toryum, Dünyadaki yayılım itibariyle uranyuma göre daha dengeli bir coğrafi dağılıma sahiptir.
3- Toryumlu reaktörlerde kontrol edilemeyen zincir reaksiyonlar sebebi ile erime ve patlama riski yoktur.
4- Toryum madenciliği uranyuma kıyasla daha az radyoaktif kirliliği olan bir süreçtir.
5- Toryum gelişmiş ülkelerde uranyuma dayalı olarak geliştirilen nükleer teknolojiler sonrasında ortaya çıkan nükleer atıkların yeniden değerlendirilmesinde ve atık miktarı ile yarı ömürlerinin azaltılmasında bir çözüm aracıdır. Aynı zamanda nükleer yakıt ekonomisi sağlar.
Toryumun tüm bu avantajlarına rağmen, günümüzde uranyum yakıt maliyetinin düşük olması, yakın gelecekte nükleer enerji üretimi için uranyum kullanımını en akılcı yol olarak göstermektedir. Toryum kullanımına elverişli olduğu iddia edilen hızlandırıcı güdümlü sistem(HGS), henüz teknolojik olarak geliştirilme safhasındadır. Özetle; bu sistemin ticari olarak enerji üretiminde kullanılabilmesi için 40 yıl gibi uzun bir süre gerekmektedir.
Yazımıza başlarken dediğimiz gibi petrol ve doğalgazımız yok ama enerji ihtiyacımız çok fazla. Bu nedenle de enerji temin güvenliğimizi sağlayabilmek için, enerji kaynaklarımızı çeşitlendirmemiz gerekmektedir. Bu bağlamda yenilenebilir enerji kaynakları, önemli alternatiflerden biridir. Ancak bu kaynakların yanında, ülkemizde hammaddesi bol bulunan ancak henüz ticari anlamda kullanılamayan toryum gibi kaynakların teknolojilerinin geliştirilmesinde ve ticari olarak kullanılabilir hale getirilmelerinde hassasiyet gösterilmesinde büyük fayda olacaktır.
.
SASAM Aday Uzmanı
Yazarın diğer yazıları için tıklayınız.
_________________
Kaynakça:
1)https://tr.wikipedia.org/wiki/Toryum
(2)http://www.taek.gov.tr/nukleer-guvenlik/nukleer-enerji-ve-reaktorler/172-nukleer-yakit-cevrimi/471-toryum.html
(3)http://enerjienstitusu.com/2013/05/29/toryum-tum-enerji-problemlerine-cozum-olabilir-mi/
(4)http://www.bilgilersitesi.com/toryum-cikan-yerler-dunyada-ve-ulkemizde-toryum-nerelerden-cikartiliyor.html
(5)http://www.sabah.com.tr/ekonomi/2014/01/27/dunyanin-enerji-haritasini-toryum-degistirecek
(6)http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Sayfalar/Uranyum-ve-Toryum
(7) Toryum Çalışma Belgesi
[…] http://sahipkiran.org/2016/01/13/toryum/ […]
[…] “YEŞİL NÜKLEER ENERJİ KAYNAĞI: TORYUM” Okumak için tıklayınız […]