Twitter Facebook Linkedin Youtube

İRAN’LA YAPILAN NÜKLEER ANLAŞMANIN GETİRDİKLERİ

C.Bünyamin AKSAKAL

C. Bünyamin AKSAKAL

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin daimi üyeleri ve Almanya (P5+1) ile İran arasında 2 yıldan daha fazla süren müzakerelerin ardından nihayet 14 Temmuz 2015 tarihinde bir anlaşmaya varıldı. İran’da büyük sevince yola açan anlaşma, İran’ın nükleer programını sınırlamanın yanı sıra doğrulama, uygulama, satın alma, yaptırımların hafifletilmesi ve barışçıl nükleer işbirliği konularında önemli maddeler içermektedir. Anlaşmada ayrıca İran’ın zenginleştirme tesisleri Natanz ve Fordov ile Arak ağır-su reaktörünü ilgilendiren bazı sınırlama ve inceleme hususları yer almaktadır. 100 sayfayı aşan ve oldukça karmaşık olan anlaşma metninde birkaç önemli husus ön plana çıkmaktadır.

Anlaşmanın uranyum zenginleştirmeyle ile ilgili hükümleri, İran’ın hâlihazırdaki yakıt santrifüjlerinin önümüzdeki on yılda üçte iki oranında azaltılmasını öngörmektedir. İran, uranyum zenginleştirmek için 5.060 adet IR-1 santrifüjünden daha fazla sayıda kullanamayacaktır. Uranyum izotopu U-235, %3,67’den fazla zenginleştirmeye tabi tutulmayacak ve zenginleştirilen uranyum, 10.000 kg’dan 300 kg’a düşürülecektir. Bomba yapımı için yaklaşık %90 zenginleştirme gerektiği düşünüldüğünde, bu oranın anlamı daha iyi anlaşılmaktadır.

Yaptırımlara gelince Anlaşma; İran üzerinde ABD, Avrupa Birliği ve Güvenlik Konseyi tarafından konulan nükleer yaptırımların sonlandırılması ve askıya alınması hususunda kapsamlı bir takvim öngörmektedir. Yaptırımların kalkması, 10 yıl içerisinde 3 aşamalı olarak gerçekleşecektir. Bazı yaptırımlar, anlaşmanın uygulanmasının başlangıcında kalkacaktır. Kalanlar ise 8 yılın ve 10 yılın sonunda kalkacaktır. Nükleer ile ilgili konuların dışında yer almasına rağmen konvansiyonel silahlarla ilgili ambargo da anlaşma metninde kendine yer bulmuştur. Konvansiyonel silahlarla ilgili ambargonun, 5 yılın sonunda sonlandırılması öngörülmektedir.

Bunu dışında İran’ın tedarik kanalları, resmi saydamlık mekanizması kurulması yolu ile ortak komisyon tarafından izlenecektir. Deklare edilmemiş bölgelerde geniş kapsamlı denetim yapabilmesi ile planlanmış nükleer tesisler ve nükleer ticari faaliyetler üzerine rapor hazırlayabilmesi için Uluslararası Atom Enerjisi Kurumunun elini güçlendirecek Ek Protokolün İran tarafından uygulanması sağlanacaktır. P5 +1 ülkeleri, nükleer enerjinin barışçıl kullanımı ile ilgili yardımcı olacaklardır. İran, P5 +1 ile çalışarak Arak’taki IR-40 projesinin yerine 20-megawattlık bir reaktör yerleştirecektir.

Yukarda izah edilen hükümlerin hayata geçirilmesi için de anlaşma metnine bazı önemli maddeler konulmuştur. Bu çerçevede, anlaşmanın uygulanması ve icrası hususunda birkaç aşamalı bir mekanizma getirilmektedir. Anlaşmazlıkların çözümü için Çin, Avrupa Birliği, Fransa, Almanya, İran, Rusya, İngiltere ve ABD’nin içinde yer aldığı ortak komisyon tarafından yürütülecek bir mekanizma öngörülmektedir. Anlaşmaya taraf devletler, herhangi bir konuda bir sorun gördüğünde mevzuyu komisyona götüreceklerdir. Komisyon, mevzuyu 15 gün içerisinde çözemezse, mevzu bir 15 günlük süre daha eklenerek taraf ülkelerin Dışişleri Bakanlarınca ele alınacaktır. Bütün bu aşamalarda da sorun çözülemezse, 30 gün içerisinde Güvenlik Konseyinin alacağı bir karar beklenecektir. Karar verilmediği takdirde, yaptırımlar otomatik olarak uygulanacaktır.

Anlaşmanın içeriği hakkında kısa bir özet ortaya koymaya çalıştık. İran’la yapılan anlaşma, hem küresel hem de bölgesel siyasette önemli bir etki doğurmuştur. Anlaşmanın uygulanması ve taraflar arasında sorunların bundan sonraki süreçte çözümlenebilmesi, büyük önem taşımaktadır. Anlaşmanın maddeleri önemli olmakla birlikte, uygulamanın gerçekleşmesinde ciddi sıkıntılar çıkması durumunda, bu maddeler temennilerden öteye gitmeyecektir. Bundan sonraki süreçte anlaşmanın uygulanması ve bu uygulama sonrasında küresel siyasette meydana gelen gelişmeleri hep birlikte izlemeye devam edeceğiz.

.

C. Bünyamin AKSAKAL

SASAM Güvenlik Masası Koordinatörü

Cihangir Bünyamin AKSAKAL Hakkında

Cihangir Bünyamin AKSAKAL: (Ankara) Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümünden lisans, Pennsylvania Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümünden yüksek lisans derecesi almıştır. Gazi Üniversitesi’ndeki doktora çalışmalarına devam etmektedir.

Yorum Ekleyebilirsiniz


%d blogcu bunu beğendi: