ETKİN SU YÖNETİMİ VE KALKINMA
Ebuzer VİCDAN
Su, son yıllarda uluslararası gündemin üst sıralarında yer almaya başlamıştır. Suyun dünya kamuoyunun ilgisini giderek artan bir biçimde çekmesinin başlıca nedenleri arasında; nüfus artışı, hızlı şehirleşme ve sanayileşmenin yol açtığı su ihtiyacı ve iklim değişikliği yer almaktadır. Su sıkıntısının gelecek 20-25 yıl içerisinde Orta Doğu dâhil bazı bölgelerde su krizine dönüşmesi ihtimali mevcuttur. Bu nedenle, ikamesi mümkün olmayan bu doğal kaynağın, 21. yüzyılın stratejik kaynaklarından biri olacağı genel kabul görmektedir. [2]
Bu bağlamda “Tarımda Su Kullanımının Etkinleştirilmesi Programı Eylem Planı”, Başbakan Sayın Ahmet DAVUTOĞLU tarafından kamuoyuyla paylaşılan “2014-2018 Onuncu Kalkınma Planı” içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Zira bu Eylem Planı, su kaynaklarının sürdürülebilir olarak yönetimi ve tasarruflu su kullanımını sağlayacak önemli bir adım olarak görünmektedir. Tarımsal sulama yönüyle icra edilecek bu eylem planıyla; sulama oranının arttırılması ve modern sulamanın yaygınlaştırılmasının hedeflendiği belirtilerek, mevcut sulama tesislerinin rehabilitasyonunun gerçekleştirilmesi, modern izleme sistemlerinin yaygınlaştırılması, açık sulama sistemlerinin kapalı hale getirilmesi, yağmurlama ve damlama sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması, çiftçiler başta olmak üzere etkin su kullanımı ve tasarrufu konusunda bilinçlendirme, su yönetimi ve fiyatlandırma modelinin gözden geçirilmesi gibi çalışmaların yapılacağı bildirilmiştir.
Yaklaşık olarak 15 milyar 773 milyon lira yatırım bedeliyle gerçekleştirilecek ve 2014-2018 yıllarını kapsayan “Tarımda Su Kullanımının Etkinleştirilmesi Programı” nın 5 ana bileşen ve sorumlu kurumlar ile yürütülmesi planlanmaktadır:
Program Bileşenleri ve Bileşen Sorumluları
- Bileşen: Mevcut Sulama Altyapısının Modernizasyonu ve Etkinliğinin Artırılması / DSİ Genel Müdürlüğü
- Bileşen: Suyun Bilinçli Kullanımı İçin Tarım Üreticilerine Yönelik Eğitim ve Yayımın Artırılması / Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
- Bileşen: Destekleme Politikalarının Su Kısıtı Esas Alınarak Gözden Geçirilmesi / Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
- Bileşen: Su Havzaları Bazında Su Bütçesi Çalışmaları Yapılması / DSİ Genel Müdürlüğü
- Bileşen: Sulamada Kurumsal Yapıların Etkinleştirilmesi / DSİ Genel Müdürlüğü [1]
Su yönetimi; su kaynaklarının planlı bir şekilde geliştirilmesi, dağıtılması ve kullanılması olarak tanımlanmaktadır. Sulama şebekelerinin yönetiminde temel amaç, çiftçilerin gelirinin yükseltilmesi, dolayısıyla su kaynaklarının en yüksek faydayı sağlayacak şekilde etkin dağıtım ve kullanımının gerçekleştirilmesidir. Sulama yönetimi ise tarımda sulama amaçlarını gerçekleştirmek için suyun dağıtım ve kullanımını sağlayan bir organizasyon olarak tanımlanabilir. Ülkemizde tarımsal sulama yönetimi çalışmaları; sulama mevsiminden önce genel sulama planlaması yapılmasını, sulama mevsiminde su dağıtımı programlarının hazırlanması, uygulanması ve izlenmesini, sulama mevsimi sonunda da değerlendirme çalışmalarını kapsamaktadır. [3]
Tarım için su kaynakları potansiyelinin önemi; Üretimde verimlilik ve kalite, sanayide hammadde temini, gıda güvenliği ve kırsal kalkınma için vazgeçilmez konumdadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2030 yılı için nüfusumuzun 100 milyon olacağını öngörmüştür. Bu durumda 2030 yılı için kişi başına düşen kullanılabilir su miktarının 1.120 m3/yıl civarında olacağı söylenebilir. Mevcut büyüme hızı, su tüketim alışkanlıklarının değişmesi gibi faktörlerin etkisi ile su kaynakları üzerine olabilecek baskıları tahmin etmek mümkündür. Ayrıca bütün bu tahminler, mevcut kaynakların 20 yıl sonrasına hiç tahrip edilmeden aktarılması durumunda söz konusu olabilecektir. Bu sebeple Türkiye’nin gelecek nesillerine sağlıklı ve yeterli su bırakabilmesi için kaynakların çok iyi korunup, akılcı kullanılması gerekmektedir. [4]
Tarımsal sulama amaçlı projelerin ülkenin yalnız tarımında değil kırsal alan-sosyal ve ekonomik yaşama getirdiği büyük yararlar nedeniyle de Türkiye’nin ekonomisinde önemli bir yeri vardır. Ancak sulama projelerinin yalnız bu yönleriyle değil, kırsal alanda sosyal gelişimin ve ekonomik refahın sağlanmasındaki yeri ve öneminin bilinci içerisinde “entegre plan” anlayışına uygun olarak ele alınmasında sayılamayacak kadar çok yararlar vardır. Zira sulama projelerinin fiziksel tesislerinin tarımsal üretim süreci ile yeterince entegre edilmemesi durumunda, sulama altyapısının ekonomiye yarar yerine yük getireceği bilinen bir gerçektir. Bu nedenlerle, büyük sulama projeleri, planlama aşamasından itibaren proje, inşaat, işletme ve bakımın yanı sıra, tarla içi hizmetleri (arazi toplulaştırması, arazi tesviyesi, tarla içi sulama, drenaj ve ulaşım sistemleri), yerleşimin yeniden düzenlenmesi, sulu tarım çiftçisinin eğitimi, donatımı ve örgütlenmesi ve ürünlerin pazarlanmasına kadar uzanan çok yönlü çalışmaları bir bütün olarak kapsamalıdır. [5]
Dünyada en çok su, tarımda kullanılmaktadır Ülkelerin gelir gruplarına göre su kullanımı değerlendirildiğinde; sanayi sektöründe kullanılan su, %10’dan %59’a kadar çıkmaktadır. Sulama randımanı, yaklaşık olarak yüzey sulamada %40, yağmurlamada %70 ve damla sulamada %90’dır. Sulama randımanını arttıran ve sulama suyu ihtiyacını azaltan sulama teknikleri ile sulu tarımda kullanılan suyun yarısı tasarruf edilebilir. [6,7]
Klasik sulama sistemlerinde, sulama parsellerinin küçük olması ve karık veya tava boyutlarının uygun seçilememesi, su yönetimini güçleştirmekte, sulama randımanını düşürmekte ve tarla içi su kayıplarının da fazla olmasına neden olmaktadır. Klasik sulama yöntemleri yerine yağmurlama ve damla sulama yöntemleri kullanılması durumunda, randıman %60’dan sırası ile %80 ve %90’a çıkabilmektedir. Bu da %20 ila %30’luk bir su tasarrufu demektir.[8]
Su kaynakları yönetiminin etkinlik ve verimliliğinin artırılması için; sulama sistemlerinin modernleşmesi, sulama birliklerinin etkisinin arttırılarak katılımcı bir sulama yönetimi anlayışının yaygınlaştırılmasıyla çiftçilerin katılımı, yerinden yönetim, bakım ve personel giderlerinin azalması ve havza kontrolünün sağlanarak su kalitesinin kontrol altında tutulması ve gıda güvenliğinin korunması sağlanmalıdır. Sınırlı kaynaklarımızdan olan suyu, sürdürülebilir politikalar kapsamında kullanma ve sulama amaçlı olarak etkin kullanmamız; gelecek nesillere yapılacak yatırımın ve yetişecek her fidanın birer teminatı, makro anlamda ülkemizin ekonomik kalkınmasında önemli kilometre taşı olacaktır.
Yazarın diğer yazıları için tıklayınız.
______________________________
1-www.kalkinma.gov.tr (Erişim Tarihi: 11.11.2014)
2-http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-su-politikasi.tr.mfa (Erişim Tarihi:11.11.2014)
3-Eminoğlu, E. 2007. Türkiyede Su Yönetimi ve Sulama İşletmeciliği. Orta Asya Sulama Suyu Yönetimi Çalıştayı 12-14 Eylül 2007. Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü, 8s, Ankara.
4- DSİ
5-Balaban, 1989; Çevik, 1992
6-Anonymous, 2003. Water for People, Water for Life. World Water Assessment Program. The United Nations World Water Development Report
7-Seckler, D., 1996. The New Era of Water Resources Management: From “Dry” to “Wet” Water Savings.IIMI Research Report 1,17p., Sri Lanka.
8- Kanber, R., M.A. Çullu, B. Kendirli, S. Antepli ve N. Yılmaz, 2005. Sulama, Drenaj ve Tuzluluk. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi Bildirileri, s: 213- 251, Milli Kütüphane, Ankara.
- TARIMSAL FAALİYETLERDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ KULLANIMI - 30 Ocak 2015
- ETKİN SU YÖNETİMİ VE KALKINMA - 12 Kasım 2014
- TEMİZ GIDA, TEMİZ NESİL - 15 Ağustos 2014
- TOPRAK BÜTÜNLÜĞÜNÜN KORUNMASINDA ÖNEMLİ BİR ADIM; TOPRAK KORUMA VE ARAZİ KULLANIMI KANUNU - 4 Haziran 2014
YAZARLAR
Cesurhan TAŞ
HAZAR’IN İKİ YAKASINDA OĞUZ’UN İKİ DEVLETİ: AZERBAYCAN VE TÜRKMENİSTAN
Ayşegül ARAS
TÜRKİYE VE ORTADOĞU BAĞLAMINDA “ARAP BAHARI”
Muhammed IŞIK
SİSTEM TARTIŞMALARI ÜZERİNDEN DEVLETİ YENİDEN YAPILANDIRMAK
Yaroslav SAMOYLOV
TURKSTREAM: RUSSIAN TROJAN HORSE TO EUROPE
Op.Dr.İsmail SERT
DÜNYAYI TEHDİT EDEN SALGIN: EBOLA
Dr.Ziya ABBAS
IRAK KAYNIYOR
Mehmet Cem ŞAHİN
TURKEY’S PATH TO 2023 GOALS
Umut Berhan ŞEN
RAND’IN TÜRKİYE RAPORUNUN DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ