Bu yıl resmi olarak 40. yılı kutlanan Baykal-Amur Demiryolu Ana Hattı (BAM), olası düşmanlar tarafından (1930 Japonya, 1970 Çin) Transsib’in belli bir kısmını ele geçirmeleri durumunda, Uzak Doğunun sigortası olarak düşünülmüş askeri amaçlı demiryolu hattı olarak projelendirilmiştir. BAM demiryolu hatları, olası düşmana karşı demiryolu rayları üzerinde hareket etme kabiliyetine sahip ve nükleer başlıklı füze saldırıları yaptıktan sonra hızlı bir şekilde yer değiştirebilen nükleer silahla donatılmış demiryolu komplekslerinin seferlerinin yapılabilinmesi için düşünülmüştür.
BAM–2 projesi ise; Sovyetler Birliği zamanında hükümetin tamamlayamadığı projeyi tamamlamayı, geliştiremediği ve genişletemediği yerleri geliştirmeyi ve genişletmeyi ve bunun daha ötesine giderek çağımızın meydan okumalarına cevap verebilecek duruma getirmeyi hedeflemektedir. Belirtilen hedefler doğrultusunda, Rusya Devlet Demiryolları, BAM ve Transsib’i yeniden değerlendirmeye alarak mega bir projeyi başlatmıştır. Devlet demiryollarının hazırlamış olduğu proje, başlangıçta hazırlanmış projeye göre ana hattın 16–32 milyon ton olan taşıma kapasitesini, 75 milyon tona çıkarmayı hedefleyen bir mega projedir.
BAM ve BAM-2, soğuk savaş, özellikle de önümüzdeki dönemde yaşanması muhtemel ikinci soğuk savaşa dair Rus Medyasında yer alan bir makalenin bel kemiğini oluşturmuştur. Bu makale, Rusya’da yayınlanmakta olan “Vedomosti” gazetesinin 10.07.2014 tarih ve No. 123 (3627) sayısında yayınlanan “Ve Tekrar BAM” başlıklı makaledir.(1)
BAM–2 projesinin ekonomik ve askeri yönlerinin açıklamasına yönlenmeden önce BAM projesinin kısa tarihine yer verilmesi, proje hakkında bilgi sahibi olunması gerekmektedir.
Baykal–Amur Demiryolu Ana Hattı hakkında kısa bilgi
Baykal-Amur Demiryolu Ana Hattı (BAM), Doğu Sibirya ve Uzakdoğu’da bulunan demiryolu hattı olup, Transsibir Demiryolu Ana Hattı yanı sıra, Rusya’nın Pasifik Okyanusuna çıkan ikinci demiryolu ana hattı özelliğine sahiptir. Baykal–Amur Demiryolu Ana Hattı Tayşet’ten Sovetskaya Gavan’a kadar uzanan ve İrkutsk, Çita, Amur İlleri, Buryatistan ve Yakutistan, Habarovsk Bölgeleri sınırlarından geçerek Pasifik Okyanusa ulaşımı sağlayan, toplam uzunluğu 4300 kilometre olan bir demiryolu ana hattıdır. BAM, Transsibir Demiryolu Ana Hattına paralel olmasına rağmen, Bamovskaya–Tında, İzvestkovaya – Novıy Urgal ve Voloçayevka – Komsomolsk– Na – Amure hatları aracılığı ile birbirleri ile bağlantıları bulunmakta olan iki paralel ana hatlardır.
Bugün itibarı ile Tayşet’ten Lena’ya kadar 704 kilometrelik tek raylı ve Lena’dan Taksimo’ya kadar ise 725 kilometrelik çift ray döşenmiş olup, bu hatlar elektrikli lokomotiflerle çalışırken, hattın geriye kalan kısmında dizel lokomotifler kullanılmaktadır.
BAM yapılırken en yeni konstrüksiyonlar kullanılmış, zor hidrojeolojik şartlarda demir yolların yapımı ve işletilmesi ile ilgili patentler alınmıştır. Baykal Ötesi ve Amur kıyılarının benimsenmesi ile ilgili ilk projeler, XIX. yüzyılda ortaya atılmaya başlanmıştır. 1904–1905 Rus Japonya savaşında elde edilmiş ve pek de iç açıcı olmayan sonuçlar, ülkenin doğusunda ikinci bir Transsibir Ana Demiryolu Hattını tekrarlayan, paralel demiryolu ana hattının yapımının önem arz etmekte olduğunu ortaya koymuştur. Başlangıçta ortaya atılmış olan fikre göre, demiryolu ana hattı, Ufa’da başlayarak en kısa yol ile Baykal gölünün kuzeyinden geçip, doğudaki denizlere çıkması fikri ileri sürülmüştür.
Sovyetler döneminde ülkenin doğusunda demiryolu ağlarının geliştirilmesi ile ilgili araştırmalar 1920’li yılların sonlarında, 1930’lı yılların ise başlarında yeniden başlatılmıştır. O yıllarda da Tayşet’ten doğuya doğru uzanacak demiryolu hattı, günümüzdeki Baykal-Amur Demiryolu Ana Hattı adını almıştır.
BAM’ın aktif bir şekilde yeniden inşa edilmesine 1974 yılında başlanmıştır. 1980 yılında Baykal-Amur Demiryolu Ana Hattı Müdürlüğü, Tında şehrinde açılmıştır. 29 Eylül 1984 tarihinde ise, Çita İlinin Kalar İlçesinin Balbuhta yerleşim biriminde “Altın” birleştirme gerçekleştirilmiş ve BAM inşaatçılarının doğu ve batı yönünde yol yapım işlerini gerçekleştiren bölümleri on yıl çalışarak ilerledikten sonra birbirleri ile buluşmuşlardır. BAM hattının kesin tamamlanma tarihi olarak Severo–Muysk tünelinin tamamlanma tarihi olan 5 Aralık 2003 baz alınmaktadır.
BAM’ın yapımı, milli derecede belirlenmiş olan amaçlara uygun hedeflere ulaşılmasını sağlamıştır. Büyük bir bölgede bulunan doğal kaynaklara erişim sağlanmış, transit yüklerin taşınması mümkün hale gelmiş ve Rusya demir yolu hatlarından oluşmakta olan 10 bin kilometrelik Doğu–Batı olarak bilinen kıtalar arası demiryolu hattının yapımına imkân vermiştir. Askeri ve stratejik açıdan bakıldığında, bu ana hattın ana fikri, Transsibirya demiryolu hattında meydana gelebilecek arızalar ve tren seferlerinde ortaya çıkabilecek aksamaların etkilerini aradan kaldırmayı sağlamaktır.
2007 yılında Rusya Federasyonu Hükümeti, doğal kaynaklara ulaşılması amaçlı “kılcal” olarak adlandırılmakta olan şube hatlarının yapılmasına dair planı da onaylamıştır. Daha önceki planlarda Sahalin tüneli ya da köprüsü şeklinde bir geçidin yapılması konusunda da bir karara varılmıştır. 2009 yılında Komsomolsk–Na-Amure – Sovetskaya Gavan bölgesinin yeniden yapılandırılmasına başlanmış olup, yeni yapılacak olan Kuznetsovsk tünelinin tamamlanması ile sona erecek olan yeniden yapılandırma işlerinin 2016 yılında tamamlanması planlanmaktadır. Yapılması planlanmakta olan bu çalışmalar, trenlerin hızının arttırılmasına imkân sağlamakla birlikte, taşımacılık kapasitesini de arttıracaktır.
OAO “RJD” tarafından “Baykal-Amur Demiryolu Ana Hattının 2020 Yılına Kadar Geliştirilmesi Stratejik Programı” hazırlanmıştır. Ana Hattın geliştirilmesi için 2020 yılına kadar harcanması planlanan tutar, 2006 yılı birim fiyatları ile 317,2 milyar Rubledir. Bu program, “2030 Yılına Kadar Rusya Federasyonunun Demiryolu Taşımacılığını Geliştirme Stratejisi” hazırlanırken aktif olarak kullanılmıştır. Strateji tahminleri; sanayinin gelişmesi, yeni doğal kaynakların işlenmesi ve Yakutistan ile Vanino–Sovgavansk hatlarının geliştirilmesi sayesinde BAM üzerinden taşınacak olan yüklerin hacminin artmasını öngörmektedir. Bunun yanı sıra BAM üzerinden ağır trenlerin geçmesi için özelliklerinin arttırılması, Transsib’in ise özel konteynerler ve yolcu trenlerinin hareket etmesi için özel olarak yapılandırılması planlanmaktadır.
PUTİN: “BAM–2” Rusya Federasyonunun güçlü ulaştırma devleti statüsünü perçinleyecektir.
Transsib, sadece ülke topraklarındaki gelişimi, ülkenin jeopolitik statüsünü etkilemekle kalmamakta, ülkenin savunma gücünün arttırılmasında da önemli yer tutmakta olan demiryolu ulaşımıdır. Mevcut durumda, ülkenin doğusunda bulunan sınır hatlarının daha da güçlendirilmesinin ve gelecek perspektifi açısından bakıldığında ise Kamçatka yarımadasına kadar demiryolu ana hattının inşa edilmesinin gerekmekte olduğu ortaya çıkmaktadır.
“Sıkça ortaya çıkmakta olan jeopolitik ve askeri strateji bakımından değişen şartlar, ülkenin doğu bölgesinin ulaşımı ve ekonomisi yönünden değerlendirilmesi açısından ileriye dönük perspektifi olan siyasetin geliştirilmesi girişimlerinde bulunulmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda BAM ile ilgili askeri ve siyasi hedefler dikkate alındığında; bu ana hattın Pasifik Okyanusu kıyılarında bulunan limanlara çıkışı olan ikinci demiryolu hattı olmakla, bölgeye ulaşımı sağlamakta olan taşıma yollarının 400–500 kilometreye kadar kısaltılmasını sağlayacak bir hat olarak değerlendirilmektedir. Devletin savunma gücü, dışarıdan gelecek askeri gücün etkisini önlemek ya da etkisiz hale getirmek olarak algılandığında, buna devletin elinde var olan cephanesi ve askeri teçhizatı da katıldığında, yukarıda bahsi geçmekte olan faaliyetlerin bu amaçlara ulaşılmada etkin çözüm olduğunun ikrar edilmesi gerekmektedir.”(3)
Demir yollarına askeri ve stratejik araç olarak değer verme fikri, Rusya için yeni sayılabilecek bir fikir değildir. Rus askeri mühendisi P. P. MELNİKOV, “Demiryolları Hakkında” adını taşımakta olan ilk Rus demiryolları hakkında yazılmış kitabında, oldukça ayrıntılı bir biçimde demiryollarının yapımının önemi üzerinde durmuş ve “…bunlar sadece Rusya’nın geleceği, zenginliği ve başarılı bir gelişiminden oluşmakla kalmamakla, ülkenin güvenliğinin teminat altına alınması anlamına da gelmektedir”(4) demiştir.
Resmi olarak Baykal–Amur Demiryolu Ana Hattına başlayalı, kırk yıl olmuştur. BAM’ın 40. yılında geniş kapsamlı yeniden yapılandırma işlerinin başlatılması, bu projenin Rus yönetimi için ne denli önemli olduğunun göstergesidir. Gerçekten BAM–2’nin hayata geçirilmesi, eski BAM hattının Pasifik Okyanus limanlarına yakın yerlerinde var olan dar kısımlarının genişletilmesi, kullanışlı ulaşım koridorunun oluşturulmasını ve Uzak Doğunun merkez ile olan bağlantılarının iyileştirilmesini sağlayacaktır.
Resmi olarak 40. Yıldönümü kutlanan Baykal–Amur Demiryolu Ana Hattının tarihine bakıldığında, bu hattın tarihinin 40 yıldan daha fazla olduğu görülmektedir. SSCB Sovnarkom’u (Halk Komiserleri Kurulu) Baykal–Amur Demiryolu Ana Hattının inşaatına başlanmasına dair Kararını Nisan 1932 de almıştı.(5) Bu Kararın alınmasından sonra kısa bir süre içinde inşaatın yapım işlerinin yerine getirilmesi ile ilgili görev GULAG’a (Kamplar ve Tevkif Evleri Baş Müdürlüğü) verilmiştir. BAMLAG’ın (Baykal–Amur Demiryolu Ana Hattı Kampları) görevi, Nikolayvesk-na-Amure kadar olan yolun ve Transsib demiryolu hattının ikinci hattının yapımından oluşmaktaydı. 1939 yılında BAM’ın yapımı askıya alınmış, 1941 yılında ise yapımı durdurulmuştur. Nihayetinde, 1942 yılında bu demiryolu hattının rayları ve traversleri sökülerek, Stalingrad yakınlarında savaşmakta olan ordunun ikmalinin sağlanması için inşa edilmekte olan demiryolunun yapımında kullanılmıştır.(6)
Başlangıçta BAM, olası düşmanlar tarafından (1930 Japonya, 1970 Çin), Transsibin belli bir kısmını ele geçirmeleri durumunda, Uzak Doğunun sigortası olarak düşünülmüş askeri amaçlı demiryolu hattı olarak projelendirilmiştir. BAM demiryolu hatları, olası düşmana karşı demiryolu rayları üzerinde hareket etme kabiliyetine sahip ve nükleer başlıklı füze saldırıları yaptıktan sonra hızlı bir şekilde yer değiştirebilen nükleer silahla donatılmış demiryolu komplekslerinin seferlerinin yapılabilinmesi için düşünülmüştür. Kısaca özetlenmesi gerekirse, aslında bu proje ile Sovyet yönetimleri “Askerin ipine, ekonominin ununu sermeye” çalışmışlardır.
BAM–2 projesi, Sovyetler Birliği zamanında hükümetin tamamlayamadığı projeyi tamamlamayı, geliştiremediği ve genişletemediği yerleri geliştirmeyi ve genişletmeyi, bunun daha ötesine giderek çağımızın meydan okumalarına cevap verebilecek duruma getirmeyi hedeflemektedir. Belirtilen hedefler doğrultusunda, Rusya Devlet Demiryolları, BAM ve Transsibi yeniden değerlendirmeye alarak mega bir projeyi başlatmıştır. Devlet demiryollarının hazırlamış olduğu proje, başlangıçta hazırlanmış projeye göre ana hattın 16–32 milyon ton olan taşıma kapasitesini 75 milyon tona çıkarmayı hedefleyen bir mega projedir.
Bu mega projeye göre; BAM ve Transsib ana demiryolu hatlarının taşıma kapasitelerinin 2018 yılına kadar 75 milyon tona ulaşacağı, 19 Mayıs 2014 tarihinde Başbakan Yardımcısı Arkadiy DVORKOVİÇ tarafından belirtilmiştir. Yük taşıma kapasitesinin arttırılmasının nedenlerinden biri de; 20–39,3 milyon ton Kuzbass kömürünün Uzakdoğu limanlarına taşınmasının öngörülmesidir.
BAM ve Transsib Demiryolu Ana Hatlarının taşıma kapasitelerinin arttırılması ile ilgili program ise Hükümet tarafından 2013 yılında onaylanmıştır. Bu program çerçevesinde, 2018 yılına kadar ana hattın taşıma kapasitesinin 55 milyon ton yük taşımaya imkân sağlaması öngörülmüştür. Ancak, ana hattın geliştirilmesini göz önünde bulunduran programla ilgili denetçilik şirketi tarafından yapılan değerlendirmeler sonucu, Rusya Devlet Demiryollarının programı hazırlarken, Kuzbass’tan Uzakdoğu limanlarına taşınacak yüklerin hacimlerini dikkate almamış olduğu ortaya çıkmıştır.
DVORKOVİÇ tarafından yapılmış toplantıda, Rusya’nın Avrupa bölgelerinden Uzakdoğu limanlarına taşınacak yüklerin hacminin arttırılması için ikinci etapta Doğu bölgesinin geliştirilmesi ile ilgili program üzerinde çalışılmasının amaca uygun olacağı sonucuna varılmıştır.
Neden Yüzyılın Yeni Projesine (BAM–2) Gereksinim Duyulmakta?
Geçen yüzyılda hâkim olan “Soğuk Savaş” terminolojisi, Sovyet ve Amerikan cephelerinin birbirine karşı koymalarını çağrıştırmakta olsa bile, Sovyetler Birliği için düşman sadece ABD’yi değil Çin’i de içermekteydi. Çin’in SSCB için Soğuk Savaşın bir cephesi olması, Sovyetler Birliğini BAM’ı yapmaya zorlamıştır.
“Soğuk Savaş” terminolojisinin artık eskisi kadar pek de hâkim olmadığı günümüzde, Rusya Federasyonunun BAM–2 projesine önem vermesine ise günümüz dünyasında cereyan etmekte olan olaylar neden olmaktadır. Bunların başında, yazımızın başında da değinmiş olduğumuz gibi NATO’nun çığırından çıkması, yirmi yıldır Ukrayna yönetiminin Rusya için ekonomik açıdan problemler yaratması. Rusya’nın bu problemleri aşmak için YANUKOVİÇ’i kullanması, ancak YANUKOVİÇ’in de gıpta edilecek bir durumunun olmaması, son zamanlarda önünün çıkmaz sokak olması, ardında kalan kuzu kapısının bile kapatılması, bu günlerde bile dünya gündeminden düşmemekte olan Ukrayna meseleleri gibi yıllardır birikmiş problemler ve Rusya’nın doğal gaz hatlarının kullanımında elde etmiş olduğu tekelleşmenin belli bir derecede sorun oluşturması gibi nedenler, Rusya’nın Uzak Doğuya yönelmesine neden olmuştur.
BAM–2, yüzyılın en büyük yapısı olarak neden gereklidir sorusuna cevap, PUTİN’in sözlerinde yatmaktadır. PUTİN’e göre BAM, sadece devasa bir inşaat alanı olmakla kalmamakta, ülke için büyük bir meydan okuma anlamına gelmekte ve yüksek düzeyde askeri ve stratejik, aynı zamanda da ekonomik önem taşımaktadır. PUTİN, ülke ekonomisinin zor günler geçirmekte olduğu 90’lı yıllarda, ülkenin bu ana hattın yapımı ile ilgili sıkıntılara katlanma gereğinin olup olmadığı sorusu ile karşı karşıya kaldığını ancak günümüzde bu tür sorunların ortadan kalktığını ve BAM’ın son derece talep görmekte olduğunu belirtmektedir.(7)
Doğu Sibirya demir yolu, Taksimo – Lodya kısmında demiryolu hattının “Gümüş” halkasının döşenmesi sembolik olsa bile BAM–2 projesinin başlangıcını oluşturmuştur. Projenin gerçekleştirilmesi için gereken toplam tutar belirlenmiş olup, günümüzde Doğu Bölgesinin geliştirilmesi Hükümet tarafından onaylanmış plana ve programa göre devam etmektedir. Projenin, kamuya açık bir şekilde teknolojik ve ekonomik değerlendirilmesi denetçilik şirketleri tarafından yapılmış, sonuçları ise bilirkişiler ve kamu oturumlarında değerlendirilerek hükümete sunulmuştur. 2014 yılında Rusya Devlet Demiryolları tarafından hazırlanmış programa göre; 61,4 milyar Rublelik yatırımın Sibirya, Baykal Ötesi ve Uzakdoğu demiryolu hatlarında kullanılması planlanmaktadır.
BAM-2 hattının yapımı, Uzakdoğu’da yaklaşık 500 bin yeni iş yerinin açılmasına olanak sağlayacak. Bunun haricinde BAM-2’nin yapılması ile Asya Pasifik Bölgesi ülkeleri ile var olan ekonomik işbirliği, yeni ivmeler kazanacak, Transsib hattının yükü hafifleyecek ve Habarovsk Bölgesinde bulunan limanların geliştirilmesi için bir fırsat doğacaktır.
Daha önce de değinildiği gibi, projenin sadece iktisadi ve askeri hedefleri bulunmamaktadır. Projenin iç tehditlere karşı da kullanılması öngörülmektedir. Ayrıca Putin, bu proje ile Rus halkını özellikle de Rus gençlerini büyük bir hedefe yönlendirerek, onların enerjilerini bu hedef doğrultusunda harcamalarını ve bu enerjinin hükümetine karşı yönelmemesini sağlamaya çalışmaktadır.
.
Yazarın diğer yazıları için tıklayınız.
KAYNAKLAR
1. «И снова БАМ», газета «Ведомости» от 10.07.2014, №: 123 (3627)
2. Putin, V. V. (22 Temmuz 2014). Milli Güvenlik Kurulu Konuşması. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2014, http://www.kremlin.ru/news/46305
3. Харламов Ю. А., Журнал «Военная мысль», стр. 74.
4. Мельников П.П. О железных дорогах. Спб.: Типография главного управления путей сообщения и публичных зданий, 1835. С. 13.
5. Постановление СНК СССР от 13 апреля 1932 года “О строительстве Байкало-Амурской железной дороги”.
6. Аптекарь П. Военно-политический БАМ. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2014, http://www.vedomosti.ru/opinion/news/28794521/i-snova-bam.
7. 8 июля 2014 года состоялся видео-мост Москва – Тында, http://polit.ru/article/2014/07/09/bam2/