Twitter Facebook Linkedin Youtube
ABD’NİN ORTADOĞU’SUNDA Şİİ İRAN’IN ROLÜ

ABD’NİN ORTADOĞU’SUNDA Şİİ İRAN’IN ROLÜ

07 Kasım, 2013 , 3510

Niyazi Okan ÇELEB?

Niyazi Okan ÇELEB?

“Ortado?u”; bu kavram, bir co?rafi bölge olmaktan çok ba?l? ba??na bir siyasi objedir. Dünya siyasetine yön vermek isteyen tüm güçler tarih boyunca bu co?rafyaya hâkim olabilmek için u?ra? vermi?lerdir. Persler, Sasaniler, Safeviler, Selçuklular ve tabi ki Osmanl?lar. Bu co?rafyada ve etraf?nda ya?ayan devletlerin ekseriyetinin tek amac? bölgeye hâkim olmak olmu?tur. Bu hâkimiyet güdüsünün nedeni; kimi zaman su, kimi zaman ise stratejik geçi? yollar? olmu?tur. 19. Yüzy?l itibariyle ise bu güdü, petrol olarak farkl? bir noktaya kaym??t?r. Bu ba?lamda, bölge d???ndan olan büyük güçlerin hedefi haline gelmi?tir. Bu büyük güçler, kimi zaman bölgeye fiziki yapt?r?mlarla müdahale ederken, kimi zaman ise bölgenin iç dinamiklerini yönlendirerek bölgede hegemonya kurma yolunu seçmi?tir. Bu yönlendirme, dü?ünülenin aksine küçük etnik gruplar üzerinden de?il, bölgenin en köklü tarihine ve devlet yap?s?na sahip olan ?ran üzerinden yürütülmektedir. Ancak Bat?, ?ran’? kendi politikalar?na uyduramayaca??n?n fark?na varmas? ile birlikte ?ran’?n en önemli yap?s? olan ?iilik inanc? ekseninde ?ran’a yakla?arak, ?ran’? bölge lideri yapma gayretindedir. Bu gayreti kimi zaman ?ran’?n bile fark?na varamayaca?? bir boyuta indirgemektedir. Bu ba?lamda, ?ran’?n ?iili?i ihraç politikas?n? gütmesini görmezden gelmekte, hatta örtülü bir ?ekilde destek vermektedir. Bu konuyu tam olarak alg?layabilmek için ilk olarak ?iilik kavram?n?n olu?umu ve Orta Do?u co?rafyas?nda kurulmak istenen ?ii hegemonyas?n?n neden ve sonuçlar?n?n bilinmesi, önem arz etmektedir.

?iilik; özü itibari ile Hz. Muhammed’in ölümüyle ba?layan halife kim olacak tart??malar?na dayanmaktad?r. ?iiler ise varl?klar?n? iki ayr? kaynak yolu ile me?rula?t?rmaktad?r. Bunlardan ilki, Hz. Muhammed’in akrabalar?n? kendi dinine davette bulunmaya memur k?l?nd??? zaman, onlara apaç?k bir ?ekilde ‘Sizlerden hanginiz davetimi ilk olarak kabul ederse, benim vasim ve vezirimdir.’ (?uara Suresi 215.ayet) ayeti ve bu ayetin tebli?ine Hz. Ali’nin herkesten önce aya?a kalkarak ?slam’? kabul ederek kar??l?k vermesidir. Ayr?ca Hz. Ali’nin peygamberin soyundan gelmesi, ?iiler aç?s?ndan Hz. Ali’nin Hz. Muhammed’den sonra halife olmas? gereken ki?i oldu?u konusunda yeterli bir kan?t ve dayanak noktas?d?r. ?iili?in bu ç?kar?mlar?, ?slam’?n ç?kar çat??malar?n?n farkl? mecralarda, farkl? olaylar ve fikir ayr?l?klar?na dayanarak kurumsalla?maya çal??ma dönemine girildi?ini i?aret etmesi aç?s?ndan dikkat çekicidir. Öte yandan bu ayr?l?k, ?slamiyet’in farkl? kamplara bölünerek kökten bir ayr??ma ya?amas?na neden olmu?tur. ?iilik ve Sünnilik aras?nda meydana gelen bu ayr??ma, anlay?? ve ?ekil olarak baz? temel noktalarda dü?ümlenmi?tir. ?ran aç?s?ndan ?iilik incelendi?inde ise ?u sonuca ula??lmaktad?r:

?ran ve ?ranl?l?k kimli?inin en temel unsurlar?ndan biri haline gelmi? olan ?iilik, ilk dönemlerinde ?ran’a yabanc? bir olgudur. ?ran’?n ?iili?i seçmesine ili?kin olarak Abdülbak?y Gölp?narl?’n?n savundu?u bir teoriye göre; “?iilik, bir asimile arac? haline gelmeye ba?layan Arap ?slam’?na kar?? verilmi? Farsi bir cevapt?r”. Teoriye göre; “Emevilerle ba?lay?p Arap olmayan Müslümanlara kar?? uygulanan ayr?mc?l?k politikalar?, bu topluluklar? marjinal kimlik ?emsiyesi alt?nda toplanmaya ve hilafete cephe almaya yönlendirilmi?tir” (Gölp?narl?, A.Aktaran Rustamov, 2004, s.35). Bu durum, zaman içerisinde, tarih boyunca sava?lara, darbelere ve sömürülere maruz kalm??, d?? güçlerin bask? ve boyunduruklar? alt?nda ya?am?? ?ran’?n karakteristi?ini olu?turmu?tur. Nitekim ?ran’?n bu karakteristi?i ile ?iili?in karakteristi?i, büyük ölçüde örtü?erek ?ran kültürünün ana belirleyicisi olmu? ve tüm noktalarda ?ran toplumu ve tarihini örterek bugünkü ?ran kimli?inin ortaya ç?kmas?nda en önemli belirleyici haline gelmi?tir.

?ran, bu karakteristik özellikleriyle ?iilik ihrac?na yönelmi? ve böylece Ortado?u’da di?er ezilen Arap devletlere AB?L?K yapma gayesine bürünmü?tür. Bu sayede, ABD kar??t? politikalar güderek, bölgede söz sahibi konuma gelmi?tir. Bu yap?lanmas?yla ?ran, Ortado?u’da özellikle de Lübnan, Filistin ve en önemlisi Irak’ta ihmal edilemeyecek bir aktör konumuna gelmi?tir. ?ran bu sorunlardaki yerini, dini söylem kullanarak ili?ki kurdu?u gruplar sayesinde kazanmaktad?r. ?ran’?n Ortado?u’daki ulusal ç?kar? ve stratejik hesaplar? için din iyi bir f?rsat sunmaktad?r ve ?ran da bunu en iyi ?ekilde kullanmaktad?r.

?ran’?n Ortado?u’da bu denli önemli bir güç halini almas?, Amerika’n?n ilgisini ciddi anlamda çekmi? ve ABD, bölgede bilinen müttefiki ?srail’in yan?nda, asl?nda z?t bir politikaya sahip olan ?ran’? fark ettirmeden bölgesel amaçlar? için kullanmaya ba?lam??t?r. Bu durumu, bariz olarak Ortado?u co?rafyas?nda var olan az?nl?k iktidarlar?nda görebiliriz. Bunun en önemli örne?i de Suriye olarak göze çarpar. Suriye’de yönetimde bulunan Nusayriler ülkenin %20’lik k?sm?n? olu?tururken, yönetimi y?llard?r ellerinde tutmakta ve ?ran’?n yak?n korumas? ve dostlu?u alt?ndad?r. ??te ?ran’?n izledi?i bu politika ve olu?turmaya çal??t??? ?ii birle?imi, Ortado?u’da bulunan di?er ço?unluk unsurlar?n tepkisini çekmektedir. Bu tepki, yerini karga?aya b?rakmas? ile de Amerika’n?n istedi?i kaotik ortam olu?uyor ve böylece istikrars?z, korunmas?z ve Amerika’ya muhtaç bir Ortado?u ortaya ç?k?yor. ?ii ?ran’dan korkan Suudiler, ABD’ye s???n?yor, bu durumda tabi ki ABD’yi koruyucu statüsüne getiriyor ve Ortado?u’yu istedi?i gibi yap?land?rmas?na zemin haz?rl?yor.

Sonuç olarak, ?ran’?n izledi?i bu ?ii yay?lmac?l??? politikas?, Arap aleminin arzulad??? birle?meyi sa?layamad??? gibi, tam tersine ayr??may? h?zland?ran bir faktör konumuna geliyor ve bu ba?lamda ABD gibi büyük devletler, daha önce de bahsedildi?i gibi bölgede hegemonyas?n? kuruyor ve tek kutuplu bu Dünya’da kendisine ç?kabilen en ufak çatlak seste bile tüm Dünya’y? arkas?na alabiliyor, istedi?i ülkeyi ve grubu terörist ilan edebiliyor ve istedi?i karar? BM’den ç?kartabiliyor. Bu yap?lanma, Ortado?u ülkelerinin d?? politikalar?n? olu?tururken ve uygularken satranç ta?lar?n? çok do?ru bir stratejiyle oynamas? gerekti?ini gösteriyor.

Niyazi Okan ÇELEB?

Yorum Ekleyebilirsiniz


%d blogcu bunu beğendi: